Абагульнена гэта сістэма прадугледжвае пабудову вучэбнай дысцыпліны з модуляў, якія я ўмоўна назваў бы па-старому часткамі курсу або асобнымі тэмамі. Студэнт па кожнаму модулю павінен быць ацэнены, г.зн. патрабуецца засваенне некаторай часткі вучэбнага матэрыялу, пацверджанае вынікамі апытання, калоквіўмаў (добра забытая форма высвятлення адносін паміж выкладчыкам і студэнтам), кантрольнай работы, дакладу, рэферата і да т.п. Вынікі ацэньвання ўлічваюцца пры выстаўленні адзнакі на курсавым экзамене. У прасунутых варыянтах заклікаюць з такіх модуляў будаваць гнуткія курсы і нават канструяваць новыя. Неабходнасць развіцця КМС знайшла падтрымку і ў кіраўніцтве Міністэрства адукацыі. Праўда, уключыць яе ў Кодэкс аб адукацыі ўсё ж такі пабаяліся. Прасоўваемая ідэя КМС зусім нядрэнная. З аднаго боку, студэнтаў прымушае працаваць. Усё ж дзесьці раз у месяц адказваць прыходзіцца. З іншага, паказчык інавацыйнасці навучальнага працэсу расце на радасць кіраўніцтва ВНУ і сістэмы адукацыі ў цэлым. Акрамя таго, выкладчыкі пры справе, а то зусім мае быць з 36-гадзінным працоўным тыднем. У сувязі з гэтым успомню навацыю акадэміка В.А. Белага, рэктара БДУ ў 1980-х. Пры ім на факультэтах былі заведзеныя спецыяльныя прыгожыя альбомы фармату А3, у якіх у колерах быў паказаны рух вывучэння ўсіх курсаў з прамежкавымі кантрольнымі мерапрыемствамі, якіх было зусім не мала, а адпавядалі яны вывучэнню тэматычных блокаў. І самай вялікай крамолай было тады не зафарбаваць адпаведную клетачку, што трэба было рабіць штотыдзень. На маім родным фізфаку гэты альбом ляжаў у факультэцкай прафесарскай, дзе разам з гэтым і гарбаткі можна было папіць. Парушальнікаў парадку таўравалі на партыйных, камсамольскіх і прафсаюзных сходах. Цяпер прасцей: два разы ў семестр прамежкавая атэстацыя, якая дапамагае дэканату зразумець, што на даручаным факультэце робіцца ў сярэдзіне семестра, а выкладчыка, наставіў нездав, дакладней, «неатаў», абавязаць больш працаваць з адсталымі студэнтамі, якія, як правіла, самі працаваць не збіраюцца, а вынікі атэстацыі для іх мала што значаць. Так што прататыпы КМС былі 30 год таму. У рэчаіснасці выкладчыкаў, якія, нарэшце, спарадкавалі свае курсы і ўвялі бягучы кантроль засваення вучэбнага матэрыялу па ўсіх асноўных раздзелах, яны ж модулі і дысцыпліны, варта заахвочваць. Гэта добрая метадычная праца, верагодна, эфектыўная для дысцыплін аб'ёмных, фармалізаваных, у якіх пропуск студэнтам раздзела напэўна ператворыцца ў немагчымасць успрыняць наступныя раздзелы. Гэта значыць, мы атрымаем горку цэглы, з якіх можна пабудаваць будынак адпаведнага прадмета. Ці хаця б будку. З гэтым, мяркую, нават студэнты пагадзяцца. Ці патрэбна гэтая або падобная сістэма пры вывучэнні невялікіх курсаў? Як было сказана ў фільме «Чапаеў»: «Мужыкі тут сумняваюцца». Драбненне іх на модулі тут выглядае штучна, а пры наяўнасці ў курсе семінарскіх, практычных або лабараторных заняткаў становіцца бессэнсоўным, паколькі бягучы кантроль пастаянна ажыццяўляецца, а яго эфектыўнасць толькі ад выкладчыка залежыць. Асабліва вялікія сумневы ў дачыненні да спецкурсаў. Яны ж, як правіла, кампактныя, таму сказанае вышэй прымяняльна да іх у поўнай меры. Акрамя таго, на гэтым этапе навучання ў студэнтаў падвышаная матывацыя. Ці павінна быць. А калі ў кагосьці яе няма, то тут ужо нічым не дапаможаш. Гэты студэнт вучыцца не там і не таму, і прымушаць яго бессэнсоўна. Напэўна, усіх выкладчыкаў калі-небудзь прасілі падтрымаць добрага хлопчыка ці дзяўчынку, якім не шанцуе то ў вучобе, то ў жыцці. Але ж часцей за ўсё гэта зусім не нешанцаванне, а поўная адсутнасць цікавасці і нежаданне вучыцца. Не трэба мучыцца з абрыдлай вучобай па непатрэбнай спецыяльнасці, лепш пашукаць сваё месца ў гэтым жыцці, яно для кожнага знойдзецца. У мяне калісьці быў студэнт-фізік, добры хлопец, з якім я нядаўна сустрэўся амаль выпадкова. Ён вучыўся цяжка, але фізфак скончыў. Праўда, як быў, так і застаўся мастаком, добрым, на мой погляд, а фізіка, як ён сам лічыць, яму ўсё-ткі дапамагае. Засталося абмеркаваць толькі адзін бок КМС. На якой падставе вынікі прамежкавай атэстацыі ўлічваюцца на курсавым іспыце? Нават у школе няма такога шкалярства. Ні Кодэкс аб адукацыі, ні Палажэнне аб курсавых іспытах і заліках не прадугледжваюць ніякіх карэктаванняў ацэнкі, якая атрымана студэнтам непасрэдна ў працэсе іспыта. Мне здаецца, тут мы назіраем відавочны перагіб і прамое парушэнне заканадаўства. Нават апошні сачок мае права на выдатную адзнаку. А што рабіць з тымі, хто па аб'ектыўных прычынах прамежкавы кантроль не прайшоў? Пры гэтым я далёкі ад думкі адмовіць у невялікім бонусе студэнту, які старанна працаваў на працягу семестра, але не дацягвае на іспыце. Да гэтага часу шкадую аб адной пастаўленай мною на фізфаку тройцы, па старой 5-бальнай шкале, добраму студэнту, у якога літаральна заела. Итак, модульная сістэма цалкам можа існаваць у вышэйшай школе, але, вельмі спадзяюся, не ператворыцца ў абавязковую. А яе статус як-то прыйдзе ў адпаведнасць. Але вось пры чым тут крэдыты? Калі гаворка ідзе аб крэдытных адзінках, якія з мінулага года Міністэрства загадала прыводзіць у навучальных планах (гэтак жа настойліва паняцце крэдыту некалькі год таму было выцягнута з праекта Закона аб вышэйшай адукацыі і адукацыйных стандартаў), то ўсё сказанае вышэй, ну, «ніякім бокам» да крэдытаў не ставіцца. А калі пра тыя крэдыты, што ў Еўропе, то і зусім ніяк, там гэта яшчэ і Трансфертная адзінка, тады як у нас проста гадзіннік з каэфіцыентам - усяго толькі спроба неяк, хоць бы знешне, наблізіцца да еўрапейскай сістэмы ECTS. Растлумачу розніцу. У межах адной ВНУ такая сістэма мае, часцей за ўсё (не ў нас), назапашвальны сэнс. Напрыклад, студэнт, назапасіўшы 240 крэдытаў, набывае права на атрыманне ступені бакалаўра. Пры гэтым крэдыты патрэбныя толькі ва ўмовах гнуткага навучальнага плана, калі студэнт сапраўды сам выбірае сваю адукацыйную траекторыю і запаўняе яе абранымі курсамі. Тут дзякуючы крэдытнай ацэнкі можна ўлічыць зусім розныя курсы. Праўда, некаторыя абмежаванні ўсё ж існуюць. Скажам, фізіку нельга замяніць на фізкультуру. У нашых умовах ні адзін дэкан не будзе разглядаць такія крэдыты. Для яго святым з'яўляецца навучальны план і паказаныя ў ім гадзіны. Не вывучыў паказаны ў плане прадмет - здавай. Не адпавядае аб'ём у гадзінах - пераздавай. Сышоў у «акадэмку», а тут план змяніўся - пераздавай. Калі ж студэнт частку адукацыі атрымлівае ў іншай ВНУ, то сістэма набывае (не ў нас) сэнс Трансфертнай, дапамагаючы стыкаваць «нестандартныя» планы розных універсітэтаў. Кажуць, што пры гэтым адбываецца пераклад крэдытаў, г.зн. прызнанне дысцыплін, чытаных ў адной ВНУ, іншым. Тое, што робяць нашы дэканы, чытайце абзацам вышэй - выканай цалкам мой навучальны план або памры нераскаяны! Дарэчы, у гэтым мы груба парушаем Указ Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь ад 4 студзеня 2002 г. № 5 «Аб далучэнні Рэспублікі Беларусь да Канвенцыі аб прызнанні кваліфікацый, якія адносяцца да вышэйшай адукацыі ў Еўрапейскім рэгіёне». У літаратуры гэтую канвенцыю звычайна для сцісласці называюць лісабонскай па месцы прыняцця. Ва Ўказе і Савет міністраў згаданы, у сэнсе «даручэння прыняць меры па выкананню гэтага Указа», і Міністэрства адукацыі вызначана органам, адказным за выкананне названай Канвенцыі. У прыватнасці, часткай V Канвенцыі прадугледжана прызнанне перыядаў навучання, а ў якасці дастатковай падставы служаць выпіскі «з залікова-экзаменацыйнай ведамасці, якія сведчаць, што навучэнец паспяхова выканаў устаноўленыя патрабаванні ў дачыненні да дадзенага перыяду навучання». У іншых артыкулах рэкамендуецца прызнаваць нетрадыцыйныя кваліфікацыі, што ў нашых умовах, магчыма, дастасавальна да нефармальнай адукацыі, і кваліфікацыі ўцекачоў, якія наогул нельга пацвердзіць дакументальна. Так што, паважаныя Міністр, рэктары і дэканы, хопіць прымушаць пераздаваць студэнтаў іспыты дзясяткамі, наша краіна ўжо абавязалася залічваць вынікі навучання цэлымі семестрамі (не пра абсурдныя сітуацыі размова). А ўжо ва ўласнай ВНУ ладзіць пераздачы - гэта на ўзроўні здзекі. Такім чынам, модулі ў нас ёсць. Гэта раз. Крэдыты ў нас ёсць. Гэта два. На жаль, мае здольнасці лічыць да трох пакуль не спатрэбіліся. Напэўна, дэкан абавяжа цяпер мяне пераздаваць матэматыку. Сяргей Вятохін, Агенцтва палітычнай экспертызыОбобщенно эта система предполагает построение учебной дисциплины из модулей, которые я условно назвал бы по старинке разделами курса или отдельными темами. Студент по каждому модулю должен быть оценен, т.е. требуется освоение некоторой части учебного материала, подтвержденное результатами опроса, коллоквиума (хорошо забытая форма выяснения отношений между преподавателем и студентом), контрольной работы, доклада, реферата и т.п. Результаты оценивания учитываются при выставлении оценки на курсовом экзамене. В продвинутых вариантах призывают из таких модулей строить гибкие курсы и даже конструировать новые. Необходимость развития КМС нашла поддержку и в руководстве Министерства образования. Правда, включить ее в Кодекс об образовании все-таки побоялись. Выдвигаемая идея КМС совсем неплоха. С одной стороны, студентов заставляет работать. Все же где-то раз в месяц отвечать приходится. С другой, показатель инновационности учебного процесса растет на радость руководства вуза и системы образования в целом. Кроме того, преподаватели при деле, а то совсем разболтались с 36-часовой рабочей неделей. В этой связи вспомню новацию академика В.А. Белого, ректора БГУ в 1980-х. При нем на факультетах были заведены специальные красивые альбомы формата А3, в которых в цвете было показано движение изучения всех курсов с рубежными контрольными мероприятиями, которых было совсем не мало, а соответствовали они прохождению тематических блоков. И самой большой крамолой было тогда не закрасить соответствующую клеточку, что нужно было делать еженедельно. На моем родном физфаке этот альбом лежал в факультетской профессорской, где заодно и чайку можно было попить. Нарушителей порядка клеймили на партийных, комсомольских и профсоюзных собраниях. Сейчас попроще: два раза в семестр промежуточная аттестация, помогающая деканату понять, что на вверенном факультете делается в середине семестра, а преподавателя, наставившего неудов, точнее, «неаттов», обязать больше работать с отстающими студентами, которые, как правило, сами работать не собираются, а результаты аттестации для них мало что значат. Так что прототипы КМС были 30 лет назад. В действительности преподавателей, которые, наконец, упорядочили свои курсы и ввели текущий контроль усвоения учебного материала по всем основным разделам, они же модули, дисциплины, следует поощрять. Это хорошая методическая работа, вероятно, эффективная для дисциплин объемных, формализованных, в которых пропуск студентом раздела наверняка превратится в невозможность воспринять последующие разделы. Т.е. мы получим горку кирпичей, из которых можно построить здание соответствующего предмета. Или хотя бы будку. С этим, полагаю, даже студенты согласятся. Нужна ли эта или подобная система при изучении небольших курсов? Как было сказано в фильме «Чапаев»: «Мужики тут сомневаются». Дробление их на модули здесь выглядит искусственно, а при наличии в курсе семинарских, практических или лабораторных занятий становится бессмысленным, поскольку текущий контроль постоянно осуществляется, а его эффективность только от преподавателя зависит. Особенно большие сомнения в отношении спецкурсов. Они ведь, как правило, компактные, поэтом сказанное выше применимо к ним в полной мере. Кроме того, на этом этапе обучения у студентов повышенная мотивация. Или должна быть. А если у кого-то ее нет, то тут уж ничем не поможешь. Этот студент учится не там и не тому, и заставлять его  бессмысленно. Наверное, всех преподавателей когда-нибудь просили поддержать хорошего мальчика или девочку, которым не везет то в учебе, то в жизни. Но ведь чаще всего это вовсе не невезение, а полное отсутствие интереса и нежелание учиться. Не надо мучиться с опротивевшей учебой по ненужной специальности, лучше поискать свое место в этой жизни, оно для каждого найдется. У меня когда-то был студент-физик, хороший парень, с которым я недавно встретился почти случайно. Он учился тяжело, но физфак закончил. Правда, как был, так и остался художником, хорошим, на мой взгляд, а физика, как он сам считает, ему все-таки помогает. Осталось обсудить только одну сторону КМС. На каком основании результаты промежуточной аттестации учитываются на курсовом экзамене? Даже в школе нет такого школярства. Ни Кодекс об образовании, ни Положение о курсовых экзаменах и зачетах не предусматривают никаких корректировок оценки, которая получена студентов непосредственно в ходе экзамена. По-моему, здесь мы наблюдаем явный перегиб и прямое нарушение законодательства. Даже последний сачок имеет право на отличную отметку. А что делать с теми, кто по объективным причинам рубежный контроль не прошел? При этом я далек от мысли отказать в небольшом бонусе студенту, который усердно работал в течение семестра, но не дотягивает на экзамене. До сих пор сожалею об одной поставленной мною на физфаке тройке, по старой 5-бальной шкале, хорошему студенту, у которого буквально заело. Итак, модульная система вполне может существовать в высшей школе, но, очень надеюсь, не превратится в обязательную. А ее статус как-то придет в соответствие. Но вот при чем здесь кредиты? Если речь идет о кредитных единицах, которые с прошлого года Министерство приказало приводить в учебных планах (столь же настойчиво понятие кредита несколько лет назад было вымарано из проекта Закона о высшем образовании и образовательных стандартов), то все сказанное выше, ну, «никаким боком» к кредитам не относится. А если о тех кредитах, что в Европе, то и вовсе никак, там это еще и трансфертные единицы, тогда как у нас просто часы с коэффициентом – всего лишь попытка как-то, хотя бы внешне, приблизиться к европейской системе ECTS. Поясню разницу. В пределах одного вуза такая система имеет, чаще всего (не у нас), накопительный смысл. Например, студент, накопивший 240 кредитов, приобретает право на получение степени бакалавра. При этом кредиты нужны только в условиях гибкого учебного плана, когда студент действительно сам выбирает свою образовательную траекторию и заполняет ее выбранными курсами. Здесь благодаря кредитной оценке можно учесть совершенно разные курсы. Правда, некоторые ограничения все же существуют. Скажем, физику нельзя заменить на физкультуру. В наших условиях ни один декан не будет рассматривать такие кредиты. Для него святым является учебный план и указанные в нем часы. Не изучил указанный в плане предмет – сдавай. Не соответствует объем в часах – пересдавай. Ушел в «академку», а тут план изменился – пересдавай. Если же студент часть образования получает в другом вузе, то система приобретает (не у нас) смысл трансфертной, помогая стыковать «нестандартные» планы разных университетов. Говорят, что при этом происходит перевод кредитов, т.е. признание дисциплин, читаемых в одном вузе, другим. То, что делают наши деканы, читайте абзацем выше – выполни полностью мой учебный план или умри нераскаянным! Кстати, в этом мы грубо нарушаем Указ Президента Республики Беларусь от 4 января 2002 г. № 5 «О присоединении Республики Беларусь к Конвенции о признании квалификаций, относящихся к высшему образованию в Европейском регионе». В литературе эту конвенцию обычно для краткости называют лиссабонской по месту принятия. В Указе и Совет министров упомянут, в смысле «поручения принять меры по выполнению настоящего Указа», и Министерство образования определено органом, ответственным за исполнение указанной Конвенции. В частности, разделом V Конвенции предусмотрено признание периодов обучения, а в качестве достаточного основания служат выписки «из зачетно-экзаменационной ведомости, удостоверяющие, что обучающийся успешно выполнил установленные требования применительно к данному периоду обучения». В других статьях рекомендуется признавать нетрадиционные квалификации, что в наших условиях, возможно, применимо к неформальному образованию, и квалификации беженцев, которые вообще нельзя подтвердить документально. Так что, уважаемые Министр, ректоры и деканы, хватит заставлять пересдавать студентов экзамены десятками, наша страна уже обязалась засчитывать результаты обучения целыми семестрами (не об абсурдных ситуациях речь). А уж в собственном вузе устраивать пересдачи – это на уровне издевательства. Таким образом, модули у нас есть. Это раз. Кредиты у нас есть. Это два. Увы, мои способности считать до трех пока не пригодились. Наверное, декан обяжет теперь меня пересдавать математику. Сергей Ветохин, Агентство политической экспертизы