З прыняццем Кодэкса Рэспублікі Беларусь аб адукацыі, адукацыйныя адносіны паміж студэнтам і ўстановай адукацыі ўзнікаюць з моманту падпісання дамовы, а калі падпісанне дамовы не патрабуецца - пры наяўнасці рашэння кіраўніка ўстановы адукацыі. Аплаціўшы навучанне, у дачыненні да заканадаўства пра абарону правоў спажыўцоў, студэнт становіцца спажыўцом, а ўстанова адукацыі - выканаўцам. І паколькі спажыўцамі з'яўляюцца грамадзяне, якія карыстаюцца адукацыйнымі паслугамі на платнай аснове, менавіта ім належаць права патрабавання да выканаўца адукацыйных паслуг. У Кодэксе аб адукацыі, здавалася б, шмат чаго ёсць і пазітыўнага і палохаючага для студэнта: і правы, і абавязкі, і адказнасць. Але няма галоўнага - права патрабаваць. У адпаведнасці з Законам "Аб абароне правоў спажыўцоў" студэнт мае права патрабаваць ад выканаўца: - прадастаўленне пэўнай інфармацыі пра сябе, пра адукацыйную дзейнасць і пра прадастаўляемыя асноўныя і дадатковыя платныя паслугі; - складанне каштарысу выдаткаў на аказанне адукацыйных паслуг; - належнага забеспячэння неабходных умоў для навучання ў адпаведнасці з патрабаваннямі, якія прад'яўляюцца да адукацыйнага працэсу. Пры выяўленні недахопаў аказаных адукацыйных паслуг спажывец мае права па сваім выбары запатрабаваць: - бязвыплатнага аказання адукацыйных паслуг, у тым ліку аказанне адукацыйных паслуг у поўным аб'ёме ў адпаведнасці з адукацыйнымі праграмамі, навучальнымі планамі і дамовай; - памяншэння кошту аказваемых адукацыйных паслуг; - пакрыцця панесеных ім выдаткаў па ўхіленні недахопаў аказаных адукацыйных паслуг уласнымі сіламі ці трэцімі асобамі; - скасаваць дамову і запатрабаваць поўнага пакрыцця стратаў, калі недахопы аказаных адукацыйных паслуг не будуць выпраўлены выканаўцам; - адмовіцца ад выканання дамовы і запатрабаваць пакрыцця стратаў, калі ім выяўлены істотныя недахопы аказаных адукацыйных паслуг ці іншыя істотныя адступленні ад умоў дамовы і заканадаўства. Калі выканаўца парушыў тэрміны аказання адукацыйных паслуг (у прыватнасці, тэрміны пачатку і (ці) заканчэння аказання паслуг, а таксама прамежкавыя тэрміны) ці калі падчас аказання адукацыйных паслуг стала відавочным, што яны не будуць ажыццёўлены ў тэрмін, спажывец мае права па сваім выбары: - прызначыць выканаўцу новы тэрмін, на працягу якога выканаўца павінен прыступіць да аказання адукацыйных паслуг і (ці) скончыць аказанне адукацыйных паслуг; - даручыць аказаць адукацыйныя паслугі трэцім асобам за разумны кошт і запатрабаваць ад выканаўца пакрыцця панесеных выдаткаў; - запатрабаваць памяншэнні кошту адукацыйных паслуг; - скасаваць дамову. Прыведзеныя вышэй правы не з'яўляюцца вычарпальным спісам. Праў студэнта як спажыўца значна больш - варта толькі ўважліва прааналізаваць Кодэкс аб адукацыі. Ёсць яшчэ грамадзянска-прававая, адміністрацыйная, крымінальная адказнасць за парушэнне праў спажыўца. Праблема ў тым, што ўсё гэта будзе заставацца "спісам", пакуль не з'явяцца рэальныя прэцэдэнты. Навошта студэнты судзяцца з ВНУ У Казахстане студэнт падаў у суд на кіраўніцтва ВНУ за прымусовае тэставанне студэнтаў на ўжыванне наркотыкаў. Пазоўнік адмовіўся і за гэта не быў дапушчаны да сесіі. У РФ ужо былы студэнт юрыдычнага факультэта падаў у суд за выдадзены дыплом, у якім паказалі кваліфікацыю не юрыста, а настаўнікі права. Нігерыйскі студэнт ва Ўкраіне судзіўся і выйграў суд з-за адлічэння. Студэнты-інваліды падаюць пазовы ў сувязі з адсутнасцю безбар'ернага асяроддзя. Як спажыўцы студэнты судзяцца за права вучыцца на роднай мове, за права волі веравызнання. Гэты пералік можна працягваць - але грамадзян Беларусі ў ім няма. Самыя безабаронныя на спажывецкім рынку У нашай краіне студэнты - спажыўцы адукацыйных паслуг, сёння самыя безабаронныя сярод усяго спажывецкага рынка, прычына - спецыфіка ўзаемаадносін паміж замоўцам і выканаўцам. Ні ў адной іншай сферы, замаўляючы паслугу, спажывец не абавязаны сам даваць справаздачу за якасць яе выканання. У адукацыі ж гэта менавіта так. Насуперак аксіёме таварнага рынка, дзе "спажывец заўсёды мае рацыю", на рынку адукацыйных паслуг "заўсёды праў" выкладчык, гэта значыць выканаўца. Іншай асаблівасцю нашай адукацыйнай паслугі з'яўляецца тое, што яе спажывец, атрымліваючы паслугу ўпершыню, не ў стане ацаніць яе якасць. Разумець, што яго вучылі не таму і не так, спажывец адукацыйных паслуг пачынае не адразу, а толькі праз вызначаны час. А калі і разумее, то падпарадкоўваецца, таму што баіцца спрачацца, бо ў выпадку паразы - кошт пытання занадта высокі. Акрамя таго, урад вельмі не зацікаўлены, каб студэнты ўсведамлялі сябе як спажыўцы і ведалі свае правы. А таму робяць усё, каб абыйсці Закон "Аб абароне правоў спажыўцоў", які рэгламентуе правы спажыўца на адукаванне ў вобласці абароны сваіх правоў. Алег ГраблеўскіС принятием Кодекса Республики Беларусь об образовании, образовательные отношения между студентом и учреждением образования возникают с момента заключения договора, а когда заключение договора не требуется – при наличии решения руководителя учреждения образования. Оплатив обучение, применительно к законодательству о защите прав потребителей, студент становится потребителем, а учреждение образования - исполнителем. И поскольку потребителями являются граждане, пользующиеся образовательными услугами на платной возмездной основе, именно им принадлежат права требования к исполнителю образовательных услуг. В Кодексе об образовании, казалось бы, много чего есть и позитивного и пугающего для студента: и права, и обязанности, и ответственность. Но нет главного – права требовать. В соответствии с Законом «О защите прав потребителей» студент имеет право требовать от исполнителя: - предоставления достоверной информации о себе, об образовательной деятельности и о предоставляемых основных и дополнительных платных услугах; - составления сметы расходов на оказание образовательных услуг; - надлежащего обеспечения необходимых условий для обучения в соответствии с требованиями, которые предъявляются к образовательному процессу. При обнаружении недостатков оказанных образовательных услуг потребитель вправе по своему выбору потребовать: - безвозмездного оказания образовательных услуг, в том числе оказания образовательных услуг в полном объеме в соответствии с образовательными программами, учебными планами и договором; - уменьшения стоимости оказанных образовательных услуг; - возмещения понесенных им расходов по устранению недостатков оказанных образовательных услуг своими силами или третьими лицами; - расторгнуть договор и потребовать полного возмещения убытков, если недостатки оказанных образовательных услуг не будут устранены исполнителем; - отказаться от исполнения договора и потребовать возмещения убытков, если им обнаружены существенные недостатки оказанных образовательных услуг или иные существенные отступления от условий договора и законодательства. Если исполнитель нарушил сроки оказания образовательных услуг (в частности, сроки начала и (или) окончания оказания услуг, а также промежуточные сроки) или если во время оказания образовательных услуг стало очевидным, что они не будут осуществлены в срок, потребитель вправе по своему выбору: - назначить исполнителю новый срок, в течение которого исполнитель должен приступить к оказанию образовательных услуг и (или) закончить оказание образовательных услуг; - поручить оказать образовательные услуги третьим лицам за разумную цену и потребовать от исполнителя возмещения понесенных расходов; - потребовать уменьшения стоимости образовательных услуг; - расторгнуть договор. Приведенные выше права не являются исчерпывающим списком. Прав студента как потребителя гораздо больше – стоит только внимательно проанализировать Кодекс об образовании. Есть еще гражданско-правовая, административная, уголовная ответственность за нарушение прав потребителя. Проблема в том, что всё это будет оставаться «списком», пока не появятся реальные прецеденты. За что студенты судятся с ВУЗами В Казахстане студент подал в суд на руководство вуза за принудительное тестирование студентов на употребление наркотиков. Истец отказался и за это не был допущен к сессии. В РФ уже бывший студент юридического факультета подал в суд за выданный диплом, в котором указали квалификацию не юриста, а учителя права. Нигерийский студент в Украине судился и выиграл суд из-за отчисления. Студенты-инвалиды подают иски в связи с отсутствием безбарьерной среды. Как потребители судятся студенты за право учиться на родном языке, за право свободы вероисповедания. Этот перечень можно продолжать – но граждан Беларуси в нем нет. Самые беззащитные на потребительском рынке В нашей стране студенты - потребители образовательных услуг, сегодня самые беззащитные среди всего потребительского рынка, причиной тому - специфика взаимоотношений между заказчиком и исполнителем. Ни в одной другой сфере, заказывая услугу, потребитель не обязан сам отчитываться за качество ее исполнения. В образовании же это именно так. Вопреки аксиоме товарного рынка, где «потребитель всегда прав», на рынке образовательных услуг «всегда прав» преподаватель, то есть исполнитель. Другой особенностью нашей образовательной услуги является то, что ее потребитель, получая услугу впервые, не в состоянии оценить ее качество. Понимать, что его учили не тому и не так, потребитель образовательных услуг начинает не сразу, а лишь спустя определенное время. А если и понимает, то подчиняется, потому что боится спорить, ибо в случае проигрыша - цена вопроса слишком высока. Кроме того, правительство крайне не заинтересованно, чтобы студенты осознавали себя как потребители и знали свои права. А потому делают все, чтобы обойти Закон «О защите прав потребителей», регламентирующий право потребителя на просвещение в области защиты своих прав. Олег Граблевский